Kaygılı Bağlanma Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Kaygılı Bağlanma Nedir?

Kaygılı bağlanma, güvensiz bağlanma stillerinin üçünden biridir. Genellikle erken çocukluk döneminde ortaya çıkar. Kaygılı bağlanma stilinin temel nedeni, ebeveynlerin uyumsuz, çelişkili veya tutarsız davranışlarıdır.

Takdir edilmek, ilgi görmek ve desteklenmek… Hepimiz bu duygulara ihtiyaç duyarız, değil mi? Sevilmek, güvende hissetmek ve değer verilmek çoğu insanın ortak arzularıdır. Hiç kimse dışlanmayı veya yalnız kalmayı sevmez. Ailemizden, dostlarımızdan ya da partnerimizden duygusal destek ve onay beklemek tamamen doğaldır. Ancak, bu ihtiyaçlar orantısız bir seviyeye ulaşır ve işlevselliğimizi bozmaya başlarsa, sorunlar ortaya çıkabilir.

Örneğin, terk edilme korkusu ya da güven ihtiyacı, ilişkilerimizi sabote edecek kadar yoğun hale gelebilir. Bu duygular kontrol edilemediğinde sosyal bağlarımızda ciddi sorunlar yaratabilir.

Kaygılı bağlanma stilini anlamak her zaman kolay olmayabilir. Sosyal ilişkilerdeki kalıplar ve tutarsızlıklar, bu duruma işaret edebilir. Her bir bağlanma türüne işaret eden fark edilebilir belirtiler vardır. Bu makale, kaygılı bağlanma stilinin nasıl oluştuğunu, kendinizde (ve diğerlerinde) kaygılı bağlanma stili olup olmadığını nasıl fark edebileceğinizi ve bu konuda neler yapabileceğinizi anlamanıza yardımcı olacaktır.

Bağlanma Teorisi Nedir?

Bağlanma teorisinin temelleri 1950’li yıllara dayanır. Psikiyatrist ve psikanalist John Bowlby’e göre, çocukların erken dönemdeki “bakım verenleriyle” olan ilişkisi, hayatı boyunca sosyal etkileşimlere ve ilişkilere karşı tutumlarını şekillendirir.

Bir bebek doğduğunda, karşılaştığı ilk sosyal bağ genellikle bakım verenleriyle (çoğunlukla ebeveynlerden ‘birincil bakıcı’ ile) olur. Bu aşamada çocuğun beyninde, sosyal etkileşimlere dair bir algı oluşmaya başlar. Eğer çocuk, bakım verenlerinin duygusal ihtiyaçlarına duyarlı olduğu, sıcak ve destekleyici bir ortamda büyürse güvenli bir bağ (güvenli bağlanma) oluşur.

Böylece çocuk dolaylı olarak, duygularının ve ihtiyaçlarının tanınacağını; destekleneceğini ve sevileceğini; yani genel olarak insanlara güvenilebileceğini öğrenir.

Bunun aksi olduğunda ise; yani çocukta ihtiyaçlarının hemen karşılanmadığı algısı gelişirse, bakım verenleriyle güvenli ve istikrarlı bir bağ kuramaz. Bu durum, kişide ilişkilerin nasıl işlediğine dair işlevsel olmayan bir algıya yol açar.

Yetişkinlerde üç tür güvensiz bağlanma stili vardır:

• Kaygılı Bağlanma
• Kaçıngan Bağlanma 
• Kaygılı-Kaçıngan (Dezorganize) Bağlanma

İlişkilerde Kaygılı Bağlanma Stili Neden Olur?

Kaygılı bağlanma stilinin gelişimi, genellikle tutarsız bir ebeveynlik modeli ile ilişkilendirilir.

Bazen ebeveynler, çocuğun ihtiyaçlarına destekleyici ve duyarlı bir şekilde yaklaşırken bazı zamanlarda ise çocuğa karşı uyumsuz bir tavır sergileyebilmekteler. İşte bu tutarsızlık, çocuğun ebeveynlerin davranışlarının ne anlama geldiğini ve gelecekte ne tür bir tepki beklemesi gerektiğini anlamasını zorlaştırabilir. Dolayısıyla, çocuk bakım verenleriyle olan ilişkisi hakkında karışık duygular geliştirebilir; çünkü ebeveynlerin davranışları çocuğa çelişkili sinyaller göndermektedir.

Kaygılı-kaçıngan bağlanma stilinin gelişimiyle bağlantılı bir diğer faktör ise, bakım verenlerin gösterdiği “duygusal açlık” olarak adlandırılan durumdur.

Bu durumda, bakım verenler çocuklarının ihtiyaçlarını gözetmekten ziyade kendi ihtiyaçlarını karşılamak için çocuklarla duygusal ya da fiziksel yakınlık arayışı içine girerler.

Bu tür ebeveynler müdahaleci ya da aşırı korumacı görünebilir. Çocuğu kendi sevgi ihtiyaçlarını tatmin etmek ya da kendilerini mükemmel bir ebeveyn olarak göstermek için kullanabilirler.

Bir çocuğu bu şekilde yetiştirmek, kendisi de aynı şekilde büyütülmüş olan yetişkinin “otomatik ve farkına varılmamış bir davranış kalıbı” olabilir.

Kaygılı-kaçıngan bağlanma stili geliştiren bir çocuğun bakım verenlerinin, genellikle kendilerinin de kaygılı bir bağlanma stiline sahip olması muhtemeldir. Bu durum genetikle ilgili değil, davranışsal kalıpların nesiller boyunca sürekliliğiyle ilgilidir.

Hangi Çocuklar Kaygılı-Kaçıngan Bağlanma Geliştirme Riski Altındadır?

Çocuğun duygusal ihtiyaçlarına tutarsız yanıt verme, uyumsuzluk ve duygusal mesafe, çocuğun yaşamına aşırı müdahil olma gibi faktörler, kaygılı-kaçıngan (dezorganize) bağlanma stilinin gelişimi için risk faktörleri arasındadır.
Daha az yaygın olan bazı risk faktörleri de şunlardır:

• Fiziksel ya da psikolojik istismar
• Bakım verenden erken ayrılmak

Unutulmamalıdır ki güvensiz bir bağlanma stiline sahip olmak bir akıl hastalığı ya da bozukluk değildir. Yetişkinler arasında oldukça yaygındır. Çoğu durumda endişe edilecek bir durum değildir. Yine de kararsız/güvensiz bir bağlanma stiline sahip olmak, ilişkilerde bazı sıkıntılara yol açabilir.

Bu bağlanma stiline sahip olan kişi, aynı anda hem yakınlık ister, hem de yakınlıktan korkar. Çocuklukta, genellikle anne ya da baba ile olan ilişki korku, travma veya istismar gibi deneyimlerle, karmaşık bir hal almıştır. Çocuk, bakıcısına güvenmek ister ancak aynı zamanda bakıcı, çocuk için korkutucu bir figürdür. Bu durum, çocuğun bağlanma davranışlarında kaotik bir yapı oluşturur. Dolayısıyla, yetişkinlikteki ilişkilerinde istikrarsızlık, çelişkili duygular ve yakınlık kurmakla ilgili kafa karışıklığı ve güvensizlik görülür. 

Yetişkinlerde Kaygılı Bağlanma Stilinin Belirtileri

Kaygılı bağlanma stiline sahip yetişkinler, kendilerini ilişkinin değersiz bir parçası olarak görürken, diğerlerine orantısız bir değer atfederek hayatlarının merkezine koyma eğilimindedir. Bu kişiler genellikle düşük özsaygıdan mustariptir.

Bu bireyler, partnerlerinin ihtiyaçlarına duyarlı ve uyumlu olsalar da ilişkilerde kendi değerleri konusunda genellikle güvensiz ve kaygılıdır.

Sevdikleri bir kişi onları reddederse, ya da ihtiyaçlarına yanıt vermezse, genellikle kendilerini suçlar veya kendilerini sevgiyi hak etmeyen biri olarak görürler. Terk edildiklerinde ya da bir ilişki bittiğinde, oldukça şiddetli seyreden bir yas süreci yaşayabilirler. Kabullenmekte zorlanarak, biten ilişki toksik bir ilişki olsa bile, giden partneri geri kazanma konusunda büyük tavizler vermek pahasına da olsa olağanüstü takıntılı bir çaba içine girerler.

Genel olarak, kaygılı bağlanma stiline sahip yetişkinlerin sevildiklerine, değerli olduklarına ve yeterli olduklarına dair sık sık teyit ve güvence alma ihtiyaçları vardır.

Terk edilme korkusu, bu bireylerin partnerlerine karşı yoğun bir kıskançlık ya da şüphecilik göstermelerine neden olabilir. Ayrıca bu bireyler, terk edilmemek için (veya partneri geri kazanmak için) partnerinin cüretkâr bir şekilde aştığı tüm sınırları da görmezden gelme eğilimi gösterebilirler.

Bu korku, aynı zamanda, onların umutsuz, bağımlı ve ilişkilerine aşırı odaklı hale gelmelerine yol açabilir. Kaygılı bağlanma stiline sahip yetişkinler, yalnız kalmaktan korkar veya yalnızlığa katlanamaz hale gelebilirler. Onlar için önemli olan “mutlu ve uyumlu bir ilişki” içinde olmaktan ziyade “bir ilişki” içinde olmaktır. Bu nedenle de sık sık yanlış seçinler yapmaları da olasıdır. Toksik bir ilişki içinde olsalar bile sorunları görmezden gelerek ilişkiyi sürdürmek için obsesif bir çaba içinde olma eğilimi gösterebilirler.

Bu bireyler, yakınlık ve samimiyet arayışındadır ve oldukça duygusal olup, adeta başkalarına bağımlıdırlar. Sevilen kişinin varlığı, onların güçlü duygusal ihtiyaçlarına bir çare ve tek çare gibi görünür.

Kaygılı Bağlanma Stili ve İlişkiler

Güvensiz bağlanma stiline sahip olanlar sürekli duygusal iniş çıkışlar yaşadıkları için ilişkiler kendileri için aslında çok yorucu olabilir. Özellikle Kaygılı, ambivalan bağlanma toplumda sıkça görülen bir durumdur.

Bu durum kişinin ilişkilerinde kaygı, stres, mutsuzluk, tedirginlik ve dolayısıyla da “düşük yaşam doyumu” yaratabilir. Kaygılı bağlanma stiline sahip yetişkinler için ilişkiler hem “hayat kurtarıcı” hem de “hayatı tehdit edici” olabilir.

Bir yandan, yalnız kalma ya da reddedilme korkusu, bir zehir gibi rahatsız edici bir duygu haline gelerek kişide sürekli bir şüphe ve endişe kaynağı haline gelir; diğer yandan, sevilen kişinin varlığı ve daha da önemlisi sevgisini göstermesi, bu zehrin panzehri gibi hissedilir.

Bununla birlikte, kaygılı bir birey ilişkideki yerinden ve partnerinin kendisini kendi sevdiği kadar sevip sevmediğinden hiçbir zaman emin olamadığı için sürekli bir tedirginlik içinde olur. Partnerden gelen en ufak bir hayal kırıklığı veya reddedilme işareti, zaten düşük olan özsaygı ve özgüven üzerinde büyük bir tehdit oluşturur. 

Bağlanma Stilinizi Değiştirebilir Misiniz?

İyi haber şu ki, bağlanma stilleri değişebilir. Bazen bu değişim kendiliğinden de gerçekleşebilir: Güvenli bağlanma stiline sahip biriyle uzunca bir süre ilişkide olmak; bu süre içinde onunla duygusal yakınlık kurmayı başarmak, kişide zamanla huzur ve istikrar duygusu sağlayabilir.

Bu yeni deneyim, algılarda bir değişime ve yeni alışkanlıkların, davranış kalıplarının oluşmasına yol açabilir. Ancak, bazı kişilerin bağlanma stili üzerinde daha fazla çalışması gerekebilir. Geçmişi değiştiremezsiniz, ama bugünü değiştirebilirsiniz.

Güvensiz bir bağlanma stilini iyileştirmenin anahtarı, sevdiklerinizle, özellikle de partnerinizle olan etkileşimlerinizi anlamlandırmak ve farkındalıktır. İlişkilerdeki davranış kalıplarınızı tanımak ve bunların farkında olmak, sorunu çözmeyi kolaylaştıracaktır.

Çocukluk deneyimlerinizi analiz etmek ve anlamlandırmak da önemlidir. Geçmişte yaşananların bugünü ve geleceği etkilemek zorunda olmadığını fark etmek, fark etmekle kalmayıp bunu içselleştirmek, yerleşmiş davranış kalıplarını ve alışkanlıkları kırmayı kolaylaştırır.

Elbette, bu kalıplar üzerinde çalışmak amacıyla bir klinik psikologdan terapi desteği almak, güvenli bağlanma stiline geçiş için en ideal yoldur.

Hangi yolu seçerseniz seçin, bağlanma stilinizi değiştirmek istiyorsanız bu konuda kendinizin de çaba göstermeye istekli olmanız gerektiğini unutmayınız. Terapiler birinin diğerine yaptığı bir şey değil, iki kişinin iş birliği ile yürütülen süreçlerdir. İster bir arkadaşla ister bir terapistle veya ister bir kitap üzerinden çalışıyor olun; istikrar, isteklilik ve gayret, bu sürecin temel taşlarıdır.