Bu makalede fobi nedir, özgül fobiler nelerdir ve tedavisi nasıl olur gibi soruların cevabını mercek altına yatırıyoruz. Bir miktar kaygı, hayatta karşılaştığımız zorluklarla başa çıkma konusunda bizi motive ederek yararlı bile olabilir. Fakat kaygı mantıksız ve aşırı sayılabilecek bir düzeye ulaşmışsa, bu durum çoğu zaman sağlığımızı ve mutluluğumuzu olumsuz etkiler. Toplumun %5 ile %10’u, tedavi gerektirecek düzeyde bir fobi veya korkuya sahiptir. Yaşam kalitesini çok etkilemediği için farkında bile olmadığımız fobileri de işin içine katarsak, bu oran %20’lere kadar çıkmaktadır. Kadınlarda erkeklere göre daha yaygın olarak görülür. Bazı durum ya da nesnelere karşı nedensiz veya nedenli de olsa aşırı korku duymak, yaşam kalitemizi de düşürür.
İçindekiler
Fobi Nedir?
Fobi kelimesi Yunanca “phobos” kelimesinden gelmektedir ve “panik korku” anlamındadır. Fobinin tarifini yapacak olursak; belirli bir nesne, faaliyet ve durum tarafından ortaya çıkarılan, pek de gerçekçi olmayan, kontrol edilemeyen bir korku oluşumu olarak tarif edilebilir. Aslında fobi ve korku, birbirinden farklı kavramlardır. Dolayısıyla bu iki istenmeyen duygunun giderilmesinde birbirinden farklı terapi yaklaşımları kullanılmalıdır.
Belirtileri ortaya çıkaran şeyden kaçınmak, uzunca sürmesi, mantıksız olması ve sebebinin bilinmemesi gibi özellikler, “fobi” kavramına işaret eder. Mantıklı bir sebebi olan ve bir yaşam deneyimi sonucunda oluşan aşırı kaygı ise “korku” kavramına işaret eder. Örneğin “uçak fobisi” ve “uçak korkusu” birbirinden farklı kavramlardır. Birisi sebebi bilinmeden, kendiliğinden oluşmuştur, diğer ise örneğin tehlikeli bir uçuş deneyimi sonucunda oluşmuş olabilir. Yani birinin sebebi ve başlangıç noktası belliyken, diğerinin belirsizdir.
Fobi ve Korku Arasındaki Farklar
Korkuyla fobinin arasındaki en önemli fark: fobilerin mantıklı bir sebebi olmamasıdır. İrrasyoneldir. Kişi sahip olduğu fobinin sebebini başından geçen bir olaya bağlamaz. Hatta çoğu zaman nedenini bilmez, mantıksız bir korku olduğunun da farkındadır. (Kedi fobisi gibi). Oysa aslında bilinçaltında yatan bir sebebi mutlaka vardır. Sadece kişi bu sebebin farkında değildir. Çünkü bilinçaltı, zihnimizin farkındalığımızla ulaşamadığımız bölümüdür.
Örneğin, kişinin çok küçükken yaşadığı olumsuz bir deneyiminin sonucunda bilinçaltı, durumu yanlış kodlayıp kişiyi korumak için kişide bir fobi yaratmış olabilir…
Başka bir örnek vermek gerekirse; kişi uçağa bindiği günlerden birinde tesadüfen kan şekeri düşükken uçağa binmiş olabilir. O sırada da normal olarak (kan şekeri problemi nedeniyle) kişide çarpıntı, terleme, kaygı durumu, titreme, terleme gibi şeyler baş göstermiş olabilir. Bilinçaltı bu tür bir durumda normal olarak tetiklenen bu olağan belirtileri, o sırada uçakta olduğu için uçakla ilişkilendirmiş olabilir. (Yanlış bir ilişkilendirme yapmıştır).
Bu tür durumlar, bilinçaltının yaptığı masum bir ilişkilendirmedir aslında. Çünkü bilinçaltı her zaman kişiyi korumaya yönelik davranır ve aslında ona ne verirseniz onu literal olarak alır, yorum yapmaz. Bu yüzden bu kişi ileride yine uçağa bindiğinde bu yanlış ilişkilendirme yüzünden kişinin bilinçaltı, yine aynı semptomları tetikliyor olabilir. Zira daha önce bu semptomları “uçağa binmek” ile ilişkilendirmiştir. İşte artık kişinin nur topu gibi bir fobisi olmuştur. Kişi bu fobinin kaynağını, nedenini bilmiyordur. Sadece uçağa binemiyordur, o kadar. Ne zaman uçağa binse bu belirtiler baş gösteriyordur. (şekeri düşmemiş olsa bile).
Bu örnekte, “kişi uçağa binerken daha önce kan şekerine bağlı olarak bu problemleri yaşadığı için bilinçaltı bir fobi oluşturup kişiyi uçağa binmekten alıkoyuyordur” demek suretiyle vurguladığımız şey aslında bu durumun kişi için irrasyonel olduğudur. Fobilerde, hissedilen duygunun kişi için mantıklı bir sebebi yoktur. Fobi tedavisi için hipnoterapi, dünyada çok yaygın bir fobi terapisi modelidir.
Deneyimle Oluşan Korkular
Korku, kişinin daha önce yaşamış olduğu spesifik bir olaydan kaynaklanan bir duygudur. Sebebi ve başlangıç noktası bellidir. Yine aynı örneğe değinecek olursak: kişi daha önce korkutucu bir uçak seyahati yaşamışsa, bu durum kişide bir uçuş korkusu oluşturmuş olabilir. Kişi uçağa neden binemediğini biliyordur. Çünkü daha önce çok sallanan bir uçağa binip korkmuştur, ya da belki de bir uçak kazası geçirmiştir… Ya da düşme tehlikesi atlatmıştır… (örnekler çoğaltılabilir). İşte bu durumun kaynağı, daha önce yaşanan olumsuz ve korkutucu bir deneyimdir. Ne zaman başladığı bellidir. Korkutucu bir uçak seyahatinden sonra başlamıştır. Farkı anladınız mı? Fobi ve korkunun farkı, en basit anlamıyla budur.
Dolayısıyla korkulara ve fobilere uygulanması gereken hipnoterapi modelleri de farklı olmalıdır. Örneğin kedi korkusu ve kedi fobisi; köpek korkusu ve köpek fobisi; asansör korkusu ve asansör fobisi; böcek korkusu ve böcek fobisi; yüzme korkusu ve yüzme fobisi; uçak korkusu ve uçak fobisi; bunlar birbirinden farklı şeylerdir. Dolayısıyla korku ve fobilerle ilgili hipnoterapi uygulanırken kullanılacak olan hipnotik yaklaşım ve teknikler kişiye özel olarak tasarlanmalıdır. Her kişi farklı olduğu gibi her kişinin fobisinin kaynağı, sebepleri, yoğunluğu ve özellikleri de farklıdır.
Özgül Fobiler
2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre dünyada en yaygın olarak görülen fobiler şunlar:
- akrofobi: yükseklik korkusu
- aerofobi: uçak korkusu
- akuafobi: su korkusu
- astrafobi: fırtına korkusu
- klostrofobi: kapalı alan korkusu
- dentofobi: dişçiye gitme korkusu
- enoklofobi: kalabalıktan korkma
- glossofobi: topluluk önünde konuşma korkusu
- hemofobi: kan korkusu
- iatrofobi: doktor korkusu
- mizofobi (germofobi): kirlenme korkusu
- nozokomefobi: hastane korkusu
- zoofobi: hayvanlardan korkma
Bu sınıflandırmaların ayrıntılarına girildiğinde karşımıza daha spesifik fobiler çıkıyor. Örneğin, hayvan korkusunun (zoofobi) farklı hayvanlarla ilişkili spesifik isimleri vardır. Örneğin:
- ailurofobi: kedi korkusu
- araknofobi: örümcek korkusu
- kinofobi: köpek korkusu
- entomofobi: böcek korkusu
- musofobi: fare korkusu
- ofidiyofobi: yılan korkusu
- ornitofobi: kuş korkusu
- ihtiyofobi: balık veya balık yeme korkusu
Veya örneğin “fırtına korkusu” (astrafobi) dışında, hava durumuyla ilgili daha spesifik fobiler de vardır:
- ankraofobi: rüzgar korkusu
- antofobi: sel korkusu
- chionofobi: kar korkusu
- heliofobi: güneş korkusu
- nyctophobia: karanlık korkusu
- lilapsofobi: kasırga korkusu
- pluviofobi: yağmur ve fırtınalarla ilişkili hava olayı korkusu
- termofobi: sıcak hava korkusu
Yaygın olarak görülen fobilerden bazılarını elbette duymuş olabilirsiniz ama nadir olarak görülen ve gerçekten aşırı mantıksız görünen bazı spesifik fobiler de vardır:
- anatidaefobi: ördeklerin sizi izleme korkusu
- alektorofobi: tavuklardan veya tavuklardan korkma
- ambulofobi: yürüme korkusu
- antofobi: çiçek korkusu
- kulrofobi: palyaço korkusu
- emetofobi: kusma korkusu
- ekinofobi: at korkusu
- gamofobi: evlilik korkusu
- jinofobi: kadın korkusu
- hafefobi: dokunulma korkusu
- lockiophobia: doğum korkusu
- megalofobi: büyük nesnelerden korkma
- nomofobi: telefonsuz kalma korkusu
- plütofobi: para korkusu
- skopofobi: bakılma korkusu
- talasofobi: okyanus korkusu
- tripanofobi: iğne korkusu
- tripofobi: düzensiz deliklerin kümelenmiş desenlerinden korkma
Fobi Tedavisi Nasıl Olur?
Fobiler için en yaygın olarak kullanılan tedavi yöntemleri şunlardır:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT – CBT)
- Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme terapisi (EMDR)
- Maruz kalma terapisi (Exposure Therapy)
- Sistematik Duyarsızlaştırma
- Psikoeğitim
- Hipnoterapi
Kaç Seans Gerekir?
Bazı kişiler sadece birkaç seansta bile fobisinden kurtulabiliyor olsa da unutmamak gerekir ki her kişi farklıdır. Herkesin hipnoz ile etkileşimi farklı olduğu gibi, her kişinin fobisinin sebepleri, yoğunluğu, niteliği de farklı farklıdır. Farklı kişilerde 3, 4, 5, 6, 7 seans da gerekebilir, daha fazla ya da daha az da olabilir. Seans sayısı kişiden kişiye göre farklılık gösterdiği için, fobi tedavisi ile ilgili önceden herhangi bir kesin seans sayısı vaat etmek etik ve gerçekçi bir söylem olmaz. Ancak sadece 1 seansta fobisinden kurtulan olduğunda da şaşırmıyoruz. Her kişi farklıdır.
Fobi tedavi yöntemleri ile ilgili ve özellikle hipnozla fobi tedavisi ile ilgili literatürde binlerce bilimsel makale bulabilirsiniz. Benim klinik psikoloji yüksek lisans tez çalışmam da uçak fobisinin hipnozla giderilmesi ile ilgili bilimsel bir çalışmadır. YÖK ulusal Tez Merkezi’nde bu bilimsel tez çalışmamı da inceleyebilirsiniz.
Hipnoterapi programı, kişinin gelişim kaydetme niteliğine göre, gerekirse EFT ve IEMT (Integral Eye Movement Therapy) teknikleriyle de ile desteklenir. Dünyada Hipnozla fobilerinin üstesinden gelebilen milyonlarca kişi vardır.
Ömür boyu fobiyle yaşamak zorunda değilsiniz. Bir fobiniz varsa üstesinden gelmeyi ertelemeyin, daha çok yer etmesi için ona fırsat vermeyin. Hemen destek alın, fobinizle vedalaşın. Hipnozun ne olup ne olduğunu daha iyi anlamak için ana menüdeki “Hipnoz Nedir” başlıklı makalemi okuyarak oradaki videoyu da izlemenizi tavsiye ederim. Hipnoz desteği alabileceğiniz konuların listesi de ilginizi çekebilir.
